سوالات متداول

از منظر یک شیمی دان به هر اسیدی که هیدروژن از آن گرفته شود و یک فلز با ظرفیت مشابه با همان ظرفیت به آن اضافه شود، نمک می گویند. بعنوان مثال اسید سولفوریک با فرمول شیمیایی H_۲SO_۴ که دو اتم هیدروژن دارد، کافیست در واکنش با ترکیبات کلسیم دار یک اتم کلسیم (دو ظرفیتی) و یا با ترکیبات سدیم دار دو اتم سدیم(تک ظرفیتی) به آن اضافه شود. در این صورت ترکیبات   CASO_۴و یا NA_۲SO_۴حاصل می شود که هر کدام از این مواد یک نمک هستند. یکی سولفات کلسیم و دیگری سولفات سدیم.

باید بدانیم به ترکیب سدیم با کلر، سدیم کلراید (NACL)  یا همان نمک طعام می گوییم. فلذا اگر شنیدید که نمک صنعتی احتمال دارد ترکیبات دیگری غیر از  NACL مد نظر باشد.

اما موضوع ما خارج از بحث علم شیمی است. در صنعت نمک، به ترکیب NACL که از معدن استخراج شده است، نمک صنعتی می گوییم و اگر همین نمک تصفیه گردد به آن نمک خوراکی گفته می شود. اما هر دو نمک صنعتی  و نمک خوراکی با دارا بودن ترکیب NACL نمک طعام محسوب می شوند.

نام نمک بوجاری و نمک شورکاری در بحث تولید خشکبار بسیار شنیده می‌شود. معمولاً برای بوجاری از نمک‌های کریستال کمی درشت تر از نمک نمکدان یا همان نمک شکری استفاده می‌شود. نمک شکری همچنان می‌تواند در شورکاری هم استفاده شود، لیکن در شورکاری اغلب از نمک های ریزتر و حتی پودر استفاده می‌شود. در گروه کارخانجات گل نمک برای شورکاری پسته و شورکاری تخمه و دیگر خشکبار معمولاً بسته به نوع و روش فرآیند از انواع مختلف نمک صنعتی و خوراکی در سایزهای مختلف ذرات سفارش می پذیریم. صادرات انواع نمکی معدنی به عنوان بوجاری یا شورکاری به کشورهای حاشیه خلیج فارس بسیار متداول است و بعضاً تناژ بالایی از این محصول را خریداری می‌کنند.

البته بسیاری از طرفداران طب سنتی، به مراحل تصفیه نمک و افزودنی های شیمیایی که جهت ضد عفونی و جلوگیری از کلوخه و سفت شدن (رطوبت گیری) به نمک اضافه می شود، ایراد می گیرند و معتقدند که نمک معدنی شاید خلوص NACLاش کمی پایین تر از حد استاندارد باشد ولی ترکیبات معدنی مفید دیگری به همراه دارد که در مراحل تصفیه شدن از نمک جدا می شود و به جای آن مواد شیمیایی به آن افزوده می گردد.

پاسخ به این سوال که؛آیا نمک دریا مناسب است؟ آیا نمک دریا باعث کاهش فشار خون می شود؟ آیا نمک دریا مصرف کنیم؟ و… امروز تبدیل به چالشی شده است که البته اعمال نظر صاحبان صنایع و واسط های مالی (دلالان)در این موضوع بی تأثیر نبوده است.

ما سعی می کنیم که به اختصار و صرفاً جهت اطلاع رسانی، توضیح موجزی ارایه نماییم. نمک دریایی در کشور ما عموماً به نمک به جا مانده حاصل از تبخیر سطحی آب دریاچه هایی مثل دریاچه حوض سلطان، دریاچه نمک قم و یا دریاچه ارومیه، گفته می شود. این نوع نمک بدون هیچ فراوری و اغلب با رطوبت بالا بسته بندی می شود و به فروش می رسد(البته بعضا قبل از بسته بندی بوسیله گرما دادن سعی در کاهش رطوبت نمک دریایی می شود که با اینحال مقدار قابل توجهی رطوبت باقی خواهد ماند). اما اینکه آیا مصرف این نمک مضر است یا مفید نیاز به کارشناسی و پاسخ عالمانه دارد. لیکن آنچه باتوجه به مشاهدات و مطالعات مجموعه گروه کارخانجات گل نمک براورده شده و بدست آمده، نشان دهنده آن است که مصرف نمک دریا:

الف)اگر تصفیه نشده باشد که به مراتب ضرر بیشتری از مصرف نمک معدن با خلوص بالا دارد. چرا که در معادن نمک در اعماق زمین و طی دوره های مختلف زمین شناسی و تحت فشار لایه های زمین کریستال های نمک متبلور شده اند و این تبلور باعث کاهش آلاینده ها و بالا رفتن خلوص می شود. در ضمن نمک معدنی هم زمانی در سال های دور، از خشک شدن دریا به وجود آمده است اما کدام دریا؟دریایی که هزاران سال پیش به دور از آلودگی های زیست محیطی امروزی، کاملا ًزلال و پاک و سرشار از مواد معدنی و طبیعی بوده است یا دریای امروزی که با ورود اب فاضلاب های خانگی و صنعتی و زباله های انسانی و حیوانی و آلاینده های جوی حاصل از احتراق سوخت های فسیلی، فلزات سنگین و مالامال از صدها مواد آسیب زا و سرطان زا است.

ب) اگر تصفیه شده باشد، دیگر فرقی با نمک تصفیه شده با منشأ معدنی ندارد بجز اینکه خلوص به مراتب پایین تری خواهد داشت. و دیگر تبلورمجدد نخواهد بود.

لازم به ذکر است که خلوص سنگ نمک استخراج شده از معدن میلاد گرمسار که بزرگترین معدن سنگ گرمسار و منطقه خاورمیانه است، به قدری بالاست که اکثر مشتریان خارجی از جمله گرجستان ، آذربایجان، امارات، عراق، بلغارستان، ترکیه، ترکمنستان، قرقیزستان، افغانستان و… تمایل بیشتری به مصرف این نمک در مقایسه با نمک های تصفیه شده بعنوان نمک خوراکی دارند.

این یکی از کاربرد های نمک معدنی با خلوص بالا در بخش های مرتبط با صنایع غذایی است. بعلاوه در بخش عظیمی از صنایع غذایی به صورت غیرمستقیم از نمک صنعتی-معدنی در پیش تولید مواد غذایی استفاده می شود.

بعنوان مثال در صنایع شوریجات و ترشیجات، لبنیات، تولید تنقلات، خشکبار، تخمه و انواع آجیل و همچنین زیتون(تلخی گیری و پرورش) و یخ سازی ها و بسیاری دیگر از صنایع غذایی از نمک معدنی به عنوان ماده اولیه در کارخانجات استفاده می کنند که این موضوع بعضاً نه تنها باعث کاهش هزینه ها و افزایش بهره وری می شود، بلکه چاره ای به جز این کار نیست. بعنوان  مثال در بخش خشکبار به اصطلاح بودادن و طعم دار کردن برخی از دانه ها نیاز به دانه بندی خاصی از نمک است که نمک های تصفیه شده موجود به دلیل سایز های خاص ذرات تشکیل دهنده شان این امکان را از صاحبان صنایع مورد بحث سلب می کند.

همان طریق که امکان دارد از نمک معدنی تصفیه نشده در صنایع غذایی استفاده شود، این امکان هم موجود است که از نمک تصیه شده در صنایع دیگری به غیر از صنایع غذایی استفاده شود.لابد سؤال پیش می آید که چه صنایعی؟ پاسخ مشخص است؛ صنایعی که حساسیت تجهیزات و دستگاه های آن ها استاندارد ی بالاتر از میزان خلوص نمک معدنی می طلبد. مثل برخی از نساجی ها.

همان طور که می دانید کاربرد های وسیع نمک معدنی در صنایع مختلف(بیش از ۱۵۰صنعت) باعث اطلاق لفظ نمک صنعتی به نمک حاصل از خردایش سنگ نمک معدنی شده است.

این که نمک طعام یا همان نمک خوراکی تصفیه نشده ای که از معدن سنگ نمک استخراج شده است خلوص بالایی داشته باشد، گذشته از امکان استفاده در بخش خوراکی، راندمان بسیاری از صنایع وابسته به مصرف نمک را به طرز اعجاب آوری افزایش می دهد. به ذکر نام تعدادی از صنایعی که نمک بعنوان یک ماده اولیه بدون جایگزین در فراوری محصولات نقش اساسی ایفا می کند، بسنده می کنیم؛

• صنایع شیمیایی: رنگ، چسب و رزین، اسیدسازی
• صنعت پوشاک: دباغی و چرم سازی، ریسندگی، رنگرزی، نساجی
• صنعت کشاورزی و دامداری: پرورش دام و طیور(دامداری و مرغداری)، تولید خوراک دام و طیور، دامپزشکی
• صنعت شیلات: پرورش ماهی های سرد آبی و گرم آبی، شیلات
• صنعت تصفیه آب: تصفیه خانه و گندزدایی، سختی گیری
• صنعت بهداشتی و آرایشی: تولید مواد شوینده بخصوص پودرها، صابون سازی، داروسازی ها
• راهداری ها و شهرداری ها: تهیه مخلوط شن و نمک